بافت, مقالات, مقالات بافت

گره زدن

گره زدن

گره (ريشه، ایلمک، ایلمه، خفت، گند، پیچه، کله) زدن قالي يكي از امتيازاتي است كه بافت قالي را از ساير دست بافتهاي سنتي نظير گليم و جاجيم جدا مي كند. ريشه زدن عبارتست از پيچيدن يا گره زدن نخ پشمي (خامه) و يا ابريشمي به دور دو چله (تارهاي زير و رو) به طريقي كه اندازه دو سر اين گره تشكيل يك پرز دولا را در قالي بدهد.

دو شيوه متمايز و متداول براي گره زدن عبارتند از:

 گره های ترکی(متقارن، خوابیده یا استاندارد)

خامه به دور هر دو تار پيچيده شده و تارها نسبت به هم تقارن دارند. براي گره زدن به روش تركي معمولاً از قلاب قاليبافي استفاده مي شود. ابتدا مانند روش فارسي خامه را از توپك گرفته و به دست چپ مي گيرند (سر خامه ميان دو انگشت سبابه و شست دست چپ قرار مي گيرد) حال به وسيله قلاب كه در دست راست است، يك تار زير را به طرف جلو كشيده و با دست چپ سر خامه را از پشت آن مي گذرانند. در اين وضعيت سر خامه را با دو انگشت سبابه و شصت دست چپ گرفته و ادامه نخ خامه را به كمك ساير انگشتان در كف همان دست مهار مي شود. خامه ضمن اين رفت و برگشت در حد فاصله دست چپ و تار زير، زاويه اي را به وجود خواهد آورد كه در رأس آن تار زير قرار دارد. حال سر قلاب را از ميان اين زاويه به طرف تار رو كه در سمت چپ تار زير قرار دارد برده و آن را دور مي زنند. سپس با سر قلاب قسمتي از خامه را كه ضلع بالايي زاويه مذكور را تشكيل داده است گرفته و قلاب را به سمت عقب مي كشند. با اين حركت سر خامه از پشت تار رو گذشته و از ميان تار زير و تار رو بيرون مي آيد. حال دو رشته نخ خامه را كه ميان دو تار ذكر شده قرار دارند گرفته و گره را پايين مي كشند و اضافه نخ خامه را به وسيله لبه قلاب مي برند. بايد سعي شود سر نخ خامه به طريقي به دست گرفته شود (ضلع بالايي زاويه) كه از يك سمت نيازي به بريدن خامه نبوده و تنها سر ديگر توسط لبه قلاب بريده شود تا در مصرف خامه صرفه جويي شود. همچنين دقت شود تا دو سر گره به يك اندازه بوده و يكي كوتاه و ديگري بلند نباشد.

انواع گره های ترکی:

  • گره ممتاز: یك سر پرز از بالا و یك سر پرز از پائین تارها بیرون می آید.
  • گره معمولی ترکی: که به گره خوابیده یا گره استاندارد مشهور است و همانند گره ترکی بافته میشود ولی به جای اینکه سر خامه از بین 2 تار و از جلو به سمت بیرون کشیده شود از بین دو تار و از زیر به سمت بیرون کشیده شده و بریده می شود.
  • گره برعکس یا گره برجسته: که نوعی گره ترکی میباشد و پرزها از بالای تارها بیرون می آید.
  • گره ترکی راست (متقارن راست): اگر اول تار روی چوب هاف را گرفته و بعد بر روی دومین تار که در زیر هاف قرار دارد، عبور داده و گره ترکی زده شود، خواب قالی به سمت راست قرار می گیرد که در این صورت گره زده شده را گره ترکی متقارن راست می گویند.
  • گره ترکی چپ (متقارن چپ): اگر اول تار زیر هاف را گرفته و بعد بر روی دومین تار که دو روی هاف قرار دارد، عبور داده و گره ترکی زده شود، خواب قالی به سمت چپ قرار می گیرد که در این صورت گره زده شده را گره ترکی متقارن چپ می گویند.

اگر قالی با گره ترکی متقارن راست بافته شده باشد، قسمت مرمتی باید به همان صورت گره زده شود و چنانچه قالی با گره متقارن چپ بافته شده باشد؛ در این حالت، مرمت قسمت آسیب دیده باید به همان صورت گره متقارن چپ انجام گیرد.

 گره های فارسی (نامتقارن یا سنه)

  براي بافت گره فارسي ابتدا مقداري از خامه (نخ پشمي) را از جدا كرده و در حالي كه چاقوي فارسي باف را به دست راست دارند، با دو انگشت شصت و سبابه دست چپ سر خامه جدا شده را نگه داشته و سپس به وسيله سر انگشت سبابه دست راست يك جفت چله (زير و رو) را جلو آورده و ضمن اين كه حدود 2 سانتيمتر از خامه بين انگشتان دست چپ بيرون آمده، آن را از پشت چله اول رد نموده، پس از خم كردن سر آن خامه از روي چله دوم به سمت پشت آن عبور داده و از مابين دو تار به سمت روي قالي جلو كشيده و كاملاً پايين مي آورند. اين كار با انگشت شصت و سبابه دست راست صورت مي گيرد. سپس به وسيله لبه كاردك سر نخ اضافه را مي برند. زدن گره ابتدا كمي مشكل به نظر مي رسد ولي به مرور چنان مهارت و تسلط پيدا خواهد شد كه حركت انگشتان به سرعت اين كار را انجام خواهند داد. گره فارسي را گره نامتقارن نيز مي گويند زيرا خامه به دور يك تار پيچيده شده است و نسبت به تار ديگر تقارني ندارد.

انواع گره های فارسی:

گره فارسی راست (نامتقارن راست)

اگر خامه از زیر تار، به سمت چپ حرکت کرده و به دور تار سمت راست پیچیده شود، این گره را گره نامتقارن راست می گویند.

 گره فارسی چپ (نامتقارن چپ)

چنانچه خامه از زیر تار سمت راست حرکت کرده و به دور تار سمت چپ پیچیده شود، این گره را گره نامتقارن چپ می گویند. اگر قالی آسیب دیده دارای گره فارسی (نامتقارن) چپ باشد، باید حتماً در هنگام مرمت و گره زدن از گره فارسی (نامتقارن) چپ استفاده شود و بالعکس.

گره های هنری

از تشکیل گره های متقارن و نامتقارن گره هایی بنام گره های هنری تشکیل می‌شود که مرحوم عرب زاده ازاین نوع گره ها استفاده کرد و آنها را بوجود آورد که ازاین نوع گره های هنری در تصویربافی و همچنین کارهای برجسته و هنری که قیچی کاری می شود بصورت برجسته یا کارهای بعدبافی از این نوع گره ها استفاده می شود که بترتیب از مجموع این گره ها و دیگر گره ها چندین گره می توان بوجود اورد که به پاره ای از آنها اشاره می شود:

گره تک تاری یا پیچشی

این نوع گره بر روی تار رو يا زير قرار می گيرد و اين تار رو يا زير بستگی به موقعيت نقشه يا محيط نقشه دارد كه چه قسمتي مورد نياز است اين نوع گره پيچي يا تك تاري به اين نحو است كه يك تار را در بر مي گيرد و خامه ي ما يا پشم ما از پشت آن عبور كرده از رو گردش كرده و مجدداً يك گردش با قلاب بافت از مابين اين دو تار عبور مي كند و به سمت پايين هدايت مي شود یعنی درحقیقت خامه یا پشم يك گردش کامل به دور تارکرده ولی با قلاب بافت ازمیان دو تارعبور کرده و به پایین هدايت میشود که یک گره ای است که در نهایتا وقتی به پایین قرار می گیرد یک پیچ را ایجاد می کند. یعنی با قلاب بافت خامه را به سمت پایین هدایت می کنیم.

گره هاي اسپانيولي

اين نوع گره ها در منطقه اي ازاسپانيا کاربرد دارد و به علت سادگی و راحتی، بيشتر بافندگان تبريزي و يا تصوير بافان از آن استفاده مي کنند. به اين نحو كه بر روي تار زير و يا رو، بيشتر براي پوشش دادن تار رو كه گردش مي كند مورد استفاده ي بيشتري قرار مي گيرد كه فقط 5/1 دور تار يا خامه ي ما به دور چله ما گردش مي كند در نتيجه به سمت پايين هدايت مي شود پس اگرچله را در نظر بگيريم خامه ي ما 5/1 دور گردش كرده و به پايين هدايت مي شود كه در نتيجه يك سر ساق خامه ي بر روي گره قرار مي گيرد و ساق ديگر آن زير اين گره بافت قرار مي گيرد كه دو ساق در مابين بالا و پايين گره محسوب مي شود كه حالت برجسته هم دارد و در گره هاي كناره هاي گل هاي برجسته مورد استفاده قرار مي گيرد و همچنين در تصوير بافي كه بسيار براي تبريزي ها كاربرد دارد.

گره قرضی

دو نوع گره قرضي وجود دارد يك نوع قرضی است كه با يك ساق عبور مي كند و نوع ديگر قرضی است كه با دو ساق خامه عبور مي كند. بستگي به محيط نقشه دارد كه يك ساق خامه براي يك نقطه مورد استفاه قرار مي گيرد و يا دو ساق خامه عبور كند كه محيط را پر كند و در همین راستا، يكي از تارهاي رو را گرفته خامه را از لاي آن عبور مي دهيم و از مابين تارهاي زير و رو همانند جايگاه القاج يا عبور كردن پود ضخيم دو تار را گرفته از مابين آنها عبور مي دهيم و از نقطه ي مورد نظرمان كه لازم داريم بيرون مي آوريم كه اين نوع گره براي قسمتهايي كاربرد دارد كه در آن موقعيت گره لازم ندارد ولي ما احتياج به خامه داريم يعني اينكه در آن محيط ما دو نوع رنگ يا نگاره ي رنگي داريم اما نگاره ي سومي ما حجمي را نمي خواهيم در بر بگيرد بايد از اين نوع گره قرضي استفاده شود كه پايه ي آن از تار رو گرفته مي شود و از مابين تارهاي زير و رو از جايگاه پود ضخيم عبور مي كند و از منطقه ي مورد نياز ما بيرون مي آيد. چرا از روي تار روي ما عبور مي كند؟ چون اگر از پشت تار زير آن را عبور بدهيم بعنوان يك گره از پشت محسوب مي شود بنابراين برای اینکه از پشت کار استتار بشود از تار رو استفاده مي كنيم كه در مابين اين خامه ها اين قسمت گره مهار شود و ديده نشود.

گره اسپرت يا دو رنگ

که در آنها از چند نوع رنگ استفاده مي شود.در این گره نسبت به قدرت رنگمان يك رشته ي خامه را دو لا نموده يا اينكه يك تاب آنرا باز كرده با تاب نخ متضاد آن مورد استفاده قرار مي دهيم كه از دو رنگ مورد استفاده قرار مي گيرد كه يك رنگ به عنوان مثال رنگ مشكي و يك رنگ سفيد مورد استفاده قرار مي گيرد كه در اينجا به شكل يا عبور دادن نخ و يا به شكل گردش يا تركي مورد استفاده قرار مي گيرد كه دو نوع نخ مورد استفاده قرار مي دهيم يا فارسي يا تركي. حال نحوه ي قرار گرفتن خامه يا نگاره ي رنگي ما در اينجا بسيار مهم است كه نحوه ي گره ي ما در اينجا اگر بعنوان يك گره محسوب شود اين يك گره بافت است نگاره ي رنگي ما بصورت عرضي اگر حساب كنيم قسمت بالا سياه و قسمت پايين سفيد قرار داشته باشد در يك تصوير يك گره بافت ما نيمي از آن سياه و نيم ديگر آن سفيد كه بر روي دو تار پايه گذاري شده باشد نحوه ي زدن آن بصورت گره اسپرت يا دورنگ است كه دو نوع خامه يعني خامه ي سياه دربالا و خامه ي سفيد در قسمت پايين بايد قرار بگيرد و در كنارهم به شكل موازي سياه و سفيد و بعد گره انجام شود يعني جايگاه هاي هر كدام از نگاره هاي رنگي بايد بر روي خودشان باشد و تابش نداشته باشد كه در زمان زدن گره هر كدام در جايگاه خودشان گردش كند كه در يك نقطه قرار گيرد.

گره سنه

بافت خاص گره سنه به اين شكل است كه ما نحوه ي بافت را بايد دقت داشته باشيم كه مخصوصاً در ترميم و مرمت و روش بافت اين گره به شكلي است كه رفوگران بايد از دقت كافي برخوردار باشند كه نحوه ي بافت را نسبت با چله هايشان مطابقت بدهند به اين شكل كه نحوه ي بافت آن از كدام تارواز کدام قسمت شروع شده بعنوان مثال كه تار اول و تار رو بعنوان یکی محسوب كرديم در اينجا يعني يك جفت تار را بعنوان شماره ي يك، جفت دوم را بعنوان شماره ي دو و جفت سوم را به شماره ي سه در اينجا مشخص كرده ايم كه در اينجا بصورت جفتي كار انجام مي شود يعني بعنوان مثال تار شماره ي يك و دو و سه، در اينجا گره بافت ما تار يك را گرفته يك جفت تار را گرفته و از پشت جفت تار دو و سه عبور كرده و به بيرون هدايت مي شود كه در اينجا در منطقه ي بعد كه بافت ما ادامه پيدا مي كند دوباره شماره ي دو و سه را كه انجام داديم و خامه به بيرون هدايت شده در اينجا شماره ي يك را با دو و سه گرفته اينجا شماره ي سه گردش داده با چهار و پنج گره مي زنيم يعني يك را با دو و سه، سه را با چهار و پنج گره مي زنيم و در رج بعد يك و دو را با سه گره مي زنيم و سه را با چهار و پنج گره مي زنيم در اينجا نحوه ي قرار گرفتن گره هاي ما بصورت بلوكه اي انجام مي شود كه نحوه اي از گره است كه بر روي همديگر قرار مي گيرد كه اين نوع گره چون با يكديگر اتصال دارد در نوع بافت هم تاثير دارد كه ما در زمان مرمت هم بايد به آن دقت كافي را داشته باشيم.

گره مغلوب

همانند گره قرضي است اما اين نوع گره بعنوان مغلوب به اين دليل محسوب مي شود كه در قسمت بافت از يك نگاره ي رنگي استفاده مي خواهيم كنيم كه با رنگهاي اطراف همان منطقه ي گره تضاد دارد چون اين گره از همان منطقه بيرون مي آيد و نسبت نگاره ي رنگي نسبت به نواحي اطرافش خيلي از قدرت كمتري برخوردار است و نواحي اطراف بر آن گره يا رنگ غلبه مي كنند بعنوان گره مغلوب شناخته شده است يعني نسبت به نگاره هاي رنگي اطراف مغلوب شده است و بيشتر در نقاط خيلي ريز در يك محدوده ي خیلی بزرگ رنگي مورد استفاده قرار مي گيرد بعنوان مثال بعنوان يك نقطه در يك محدوده ي رنگي محاسبه مي شود بعنوان مثال در يك محدوده ي رنگي به يك نقطه نياز داريم كه اين نگاره هاي اطراف در اين نقطه رنگي غلبه كرده اند كه اين گره بعنوان گره مغلوب شده ي اين نواحي محاسبه مي شود و نحوه ي زدن اين گره همانند گره قرضي است كه يك خامه را از يك تار و از يك قسمت به يك نقطه ي ديگر كه مورد نياز است هدايت كرده كه اين ساق خامه ي ما بيشتر از الياف خيلي ظريفي تشكيل شده است كه قسمتي از تابش خامه را باز كرده و از يك نقطه به يك نقطه ي ديگر هدايت مي كنيم و يا اينكه به صورت كمانشيب فقط از مابين تارها اين خامه را عبور داده و مانند پود عمل كرده و فقط قسمتي از ساقه ي آنرا كه خيلي نازك است از مابين تارها به بيرون هدايت مي كنيم.

گره ميانگير

اين گره كه مرحوم آقاي عرب زاده از اين نوع گره استفاده مي كردند همان گره متقارن است اما زماني كه ما گردش خامه را پس از تار رو بر روي تار دوم انجام مي دهيم قلاب بافت را از ميان دو خامه عبور مي دهيم و نحوه ي بافت اين نوع گره متقارن با گره هاي متقارن ديگر در اين است كه ساق يكي از خامه هاي اين نوع گره ما تمايل به بالا دارد يعني اين نوع گره متقارن ما يكي از ساق هاي آن به سمت پايين و شيب به يكي از اطراف است و يكي از ساق هاي آن به سمت بالا تمايل دارد و اين نوع گره در گره هاي هنري مخصوصاً گره هاي بافت هاي برجسته كاربرد بسيار زیادی دارد كه نحوه ي زدن آن هم همانند گره هاي تركي متقارن است كه تار رو يا زير گرفته خامه را از پشت تار عبور داده در اينجا زماني كه ما مي خواهيم قلاب بافت را از زير خامه به تار دوم گرفته و بيرون بكشيم مي آييم خامه را از مابين خامه ي زيري و خامه ي رويي عبور داده در اينجا و تار زير يا رو را گرفته و ساق دوم را عبور مي دهيم در اينجا يك پيچشي دارد كه اين پيچش كه بر روي تار زير و تار رو در ساق دوم قرار گرفته يك تمايلي دارد كه در اين نيمه ي دوم به سمت بالا است و نيمه ي اول ساق به سمت پايين كه اين پيچش يا گره متقارن براي گلهاي برجسته كاربرد بسيار زيادي دارد.

گره پل

اين نوع گره که نوعي جفتي بافي است يك حركت جهشي داريم كه دو جفت تار را با همديگر گره مي زنيم و يك جفت تار وسط را از راه مي اندازيم و گره هاي بعدي را استفاده مي كنيم كه براي منظره هاي درشت بافت خيلي مورد استفاده قرار مي گيرد كه خامه را از مابين تار زير و رو يك جفت عبور مي دهيم تار زير و روي وسط را از رده خارج مي كنيم و از يك جفت تار سوم يك گره تركي زده مي شود و به عبارتي يك پل مابين يك جفت تار يك، دو و سه در اينجا يك پل مابين دو از يك و سه ايجاد كرده ايم يك جفت گره تركي كه يك جفت تار دو را از رده خارج كرده است و بين يك و سه پلي شده است.

گره دوبل یامضاعف

به اين نوع گره در دسته بندي اشاره اي نشده است. در اين نوع گره همينطور كه از اسم آن مشخص است از استفاده كردن دو برابر نخ در متريك هاي خود كه از دو رشته ي ساق خامه ما در گره بافت استفاده مي كنيم در اينجا از 4 ساق يا دو برابر متريك نخ ما مورد استفاده قرار مي دهيم كه در تراكم بافت و نقطه خيلي فرش را پركار نشان مي دهد و در قسمت هايي كه مي خواهيم غلبه كنيم بر نوع نحوه ي محيط كاربرد بيشتري دارد كه اين هم يا بصورت گره فارسي يا نامتقارن يا بصورت گره متقارن زده مي شود حالا به هر نوعي كه خواستيم اما چهار ساق يا دو رشته ي تاري مورد استفاده قرار مي گيرد كه بصورت تراكم زياد محسوب مي شود.

گره های تقلبی

همانطور از اسمش پیداست نوعی تقلب به شمار میاد و اصلا گره ای وجود ندارد. دوام گره ترکی و فارسی را ندارد و ارزش فرش را پایین میاورد چون چگالی فرش را تغییر میدهد. شامل موارد زیر است.

گره كمانشيب (بي گره)

در مورد گره كمانشيب يا بي گره كه همانطور كه از اسم آن مشخص است فقط خامه از پشت تار رو و يا زير عبور مي كند ولي بيشتر در گره هاي كمانشيب يا بي گره فقط از پشت تار زير خامه ي ما عبور مي كند و به پايين هدايت مي شود. اين نوع گره فقط در قسمتهايي در نقشه كاربرد دارد كه بصورت خطي يا موهاي فرد مورد استفاده قرار مي گيرد كه مرزهايي را در خطوط مشخص مي كند كه نقاط خيلي ظريفي هستند كه حجمي را در بر نمي گيرد مورد استفاده قرار مي گيرد و بنام گره هاي كمانشيب يا بي گره معروف هستند. براي جفتي مي توانيم جفت تارها را گرفته و فقط از پشت تارها عبور دهيم بستگي به محيط آن منطقه ي چهره دارد كه دو تار را عبور بدهيم يا يك تار را عبور بدهيم و يا حتي چند تار بستگي دارد كه اين خطوط ما به چه شكلي حركت كرده باشد كه عمود بر کارباشد، افقي باشد و يا مورب باشد كه اين به ترتيب رجهاي بافت ما بايد ببنيم در محيط منطقه ي گره اين كمانشيب هاي ما چند تار را در بر مي گيرد.

گره آويز (داری شكل یا u شکل)

در اين نوع گره از يك تار استفاده مي كنيم كه فرقي نمي كند تار زير باشد يا تار رو به اين نحو كه خامه را دولا نموده از پشت تار عبور مي دهيم و بعد در ادامه قلاب را از داخل U شكل خامه عبور داده و سرهاي نخ را گرفته و از توي قسمت U شكل به بيرون هدايت كرده كه در نتيجه اينجا یک حركت قلاب بوجود مي آيد که نتيجه مي گيريم خامه ي ما بصورت U شكل عبور كرده و بعد سرهاي خامه ي ما مجدداً گردش مي كند و از توي تار و از داخل U شكل به سمت بيرون هدايت مي شود و يك قلاب را بوجود مي آورد همانند قلاب هاي زنجيربافي يا عايقي كه در سر ريشه ها مورد استفاده قرار مي گيرد.

گره جفتي

در پاره‌اي موارد به جاي اينكه پرز خامه تنها به دور يك تار بپيچد، گاهي چهار تا شش تار را دربرمي‌گيرد. به اين نوع گره، گره جفتي ايلمه و يا گره تقلبي مي‌گويند. اين نوع گره مخصوص كساني است كه به مرغوبيت فرش نمي‌انديشند و قصد دارند در مدتي كوتاه كار بافت فرش را تمام كنند. يعني به جاي دو گره تنها يك گره به كار مي‌برند و به اين ترتيب به كيفيت فرش زيان وارد آورده و كميت آنرا به نصف تقليل مي‌دهند. در نتيجه جنسي كه بدين سان تهيه مي‌شود نصف تراكم لازمه را خواهد داشت و مقاومت آن كم خواهد بود و خيلي زود ساييده و فرسوده مي‌شود.

دیدگاهتان را بنویسید

سبد خرید فروشگاه
نوار کناری