طراحی سنتی که بر روی کاغذ های شطرنجی شکل می گیرد شامل مراحل زیر است:
1- تعیین نقش:خطوط کلی با مداد رسم میشود.
2- تصویرکشی: جزییات نقش مشخص میگردد.
3- نقطه گذاری: طرح باید به صورت نقطه آماده گردد که هر نقطه معادل یک گره در فرش است.
4- رنگ آمیزی: نقش های نقطه گذاری شده رنگ میشوند.
اشکالی که معمولا در طراحی سنتی به کار میرود عبارت اند از: مثلث ، مربع ، مستطیل ، دایره و بیضی.
قالب موضوع طراحی سنتی این اشکال هستند. خود این اشکال به انواع کوچکتر و متنوع تری تقسیم می شوند تا نقش دقیق تری را در طراحی سنتی ارائه نمایند. این شکلهای کوچکتر بر اساس زمینه و موقعیتشان در طرح کلی، نام خاص خود را پیدا میکنند که عبارت از:
1- حاشیه
2- متن
حاشیه به قسمتهای کناری فضای طراحی شده گفته میشود که طرح کلی را مانند حصاری در برمیگیرد و براساس موضوع و کاربرد، تقسیم بندی و طراحی میگردد.
اشکال حاشیه: الف – مستقیم برای طراحی در کادر “مربع یا مستطیل”
ب – منحنی برای طراحی در کادر ” دایره یا بیضی”
اقسام حاشیه: حاشیه بر دو نوع است:
حاشیه باریک و حاشیه پهن
حاشیه باریک به دو دسته ساده و نقشدار تقسیم میشود.
1- حاشیه ساده (جدول کشی): این حاشیه به دلیل ساده بودن ،در طراحی سنتی برای رشته های گوناگون صنایع دستی و سنتی کاربرد فراوانی دارد و بر اساس کاربرد در رشته های مختلف نامهای گوناگون دارد.
2- حاشیه نقش دار: پیچیده و پرکار
قرینه سازی: قرینه یعنی مثل و مانند،قرینه سازی یعنی شبیه سازی کردن.
الف – قرینه سازی انعکاسی(آینه ای)
ب – قرینه سازی انتقالی(سرهم سوار)
ج – قرینه سازی دورانی (چرخشی)
یکی از کاربردهای قرینه سازی در طراحی حاشیه هاست.از آنجایی که حاشیه خود دارای قسمتهای مختلفی است ابتدا با اجزای آن آشنا میشویم.
1- برگردان: کوچکترین قسمت حاشیه را برگردان گویند.
2- واگیره: از دو برگردان تشکیل میشود که برای اجرای حاشیه باید برگردان را از سمت چپ و یا
راست به صورت آینه ای تکرار کرد.
3 – گوشه: از شکسنه شدن حاشیه در اشکال مختلف هندسی زاویه دار به وجود می آید و دارای زاویه هایی با درجات مختلف است.
متن: فضای داخل حاشیه را “متن” گویند. اجزای متن عبارتند از:
1- لچک: به فضاهای مثلثی که در گوشه های متن قرار میگیرد لچک میگویند.لچک دارای حالتهای گوناگونی است: شکل محرابی ، چلیپا ، متقارن
2- ترنج و شمسه: ترنج به طرح مرکزی متن که به شکل بیضی یا لوزی می باشد گفته میشود.
شمسه: به طرح مرکزی متن که به شکل دایره باشد و حالتهایی از شعاع خورشید در آن طراحی گردد میگویند.
گاهی اوقات از ترکیب چهار لچک یک ترنج یا شمسه به وجود می آید.
3- سرترنج: به اشکالی که در دو طرف ” بالا و پایین ” ترنج ،طراحی شده و قرار گرفته باشد “سر ترنج” میگویند. بعضی اوقات متن دارای فضای زیاد در جهت طول است از این رو برای ایجاد تناسب و زیبایی و کم کردن فضای خالی و تقسیم متناسب فضا از سر ترنج استفاده میشود که اصولا در کارهای بیضی و مستطیل بیشترین استفاده را دارد.
4- زمینه: به جایی گفته میشود که متن و حاشیه در آن ترکیب و طراحی میشود. شکل زمینه میتواند یکی از اشکال هندسی ” دایره ،بیضی،مربع،مستطیل،مثلث” و یا ترکیبی از آنها باشد.
زمینه به چهار شکل تکرار، یک چهارم، یک دوم و یک یکم تقسیم بندی میشود.